رمز حیات

حکمت 314 نهج البلاغه: پاسخ تلافی جویانه
(سیاسى، اخلاقى)

وَ قَالَ (علیه السلام): رُدُّوا الْحَجَرَ مِنْ حَیْثُ جَاءَ فَإِنَّ الشَّرَّ لَا یَدْفَعُهُ إِلَّا الشَّرُّ.
و درود خدا بر او، فرمود: سنگ را به همان جا که از آن آمده است، باز گردانید. زیرا بدى را جز بدى دفع نکند.

شرح حکمت:
کلام امام علیه السلام قانونى کلى در برابر افرادى است که جز با توسل به زور از کارهاى خلاف خود برنمى گردند. دشمنانى که با تمام قوا به مسلمانان حمله مى کنند جز با مقابله به مثل دست از شیطنت خود برنمى دارند. یا افراد شرور و قاتل را جز با قصاص و مقابله به مثل نمی توان کنترل کرد و این شبیه چیزى است که قرآن مجید در آیات فراوانى بیان فرموده است. (179، 190، 194 بقره، 36 توبه)
از آنچه در بالا آمد روشن مى شود هیچگونه تضادى در میان این دستور و دستورات مربوط به عفو و گذشت و حلم و مدارا و پاسخ گفتن سیئه با حسنه که در قرآن مجید و روایات اسلامى آمده وجود ندارد و هرکدام اصل و قانونى است براى محدوده اى خاص؛ آنجا که با عفو و گذشت و جبران بدى به وسیله خوبى مشکل حل مى شود اصل اساسى همان است؛ ولى آنجا که دشمن خیره سر از عفو و گذشت سوء استفاده مى کند و بر خیره سرى خود مى افزاید دستور، مقابله به مثل است نه عفو و گذشت و پاسخ دادن بدى با نیکى.
این نکته نیز قابل توجه است که تعبیر به «شر» درمورد مجازات، به معناى شر ظاهرى است؛ قصاص، ظاهرا شر است؛ ولى در باطن خیر محض مى باشد، چنانکه مقابله به مثل در مقابل دشمنان لجوج و خیره سر، خیر است.