حکمت 418 نهج البلاغه: بهترین یاور در برابر سفیهان
(اخلاقى، اجتماعى)
وَ قَالَ (علیه السلام): الْحِلْمُ عَشِیرَةٌ.
و درود خدا بر او، فرمود: بردباری همچون یک قوم و قبیله است. (در یارى کردن انسان در مقابل سفیهان.)
شرح حکمت:
قرآن مجید مى گوید: «بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانى هستند که با آرامش و بى تکبّر بر زمین راه مى روند; و هنگامى که جاهلان آن ها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آن ها سلام مى گویند (و با بى اعتنایى و بزرگوارى مى گذرند) (63 فرقان)» و نیز مى فرماید: «و کسانى که شهادت به باطل نمى دهند (و در مجالس باطل شرکت نمى کنند)؛ و هنگامى که با لغو و بیهودگى برخورد کنند، بزرگوارانه از آن مى گذرند. (72 فرقان)»
امام صادق(علیه السلام) به فردی که براى آموختن علم پیش آن حضرت آمده بود فرمودند: من نُه چیز را به تو سفارش مى کنم که براى همه سالکان الى الله نیز همان را توصیه مى نمایم. سه نکته درباره ریاضت نفس است و سه نکته درباره حلم و سه نکته درباره علم. آن ها را به خاطر بسپار و در آن سستى مکن. اما آنچه درباره ریاضت نفس است این است که هرگز چیزى را که به آن تمایل ندارى نخور که موجب حماقت است و هنگامى که سیر شدى دست به سوى غذا مبر و هنگامى که مى خواهى چیزى بخورى باید از حلال باشد و نام خدا را ببری. و اما سه نکته اى که درباره حلم است: اگر کسى به تو بگوید: اگر یک سخن نسنجیده درباره من بگویى ده برابر آن را درباره تو مى گویم، تو در مقابل چنین شخصى باید بگویى: اگر ده گفتار نسنجیده بگویى حتى یکى هم نخواهم گفت و کسى که به تو دشنام و نسبت بد بدهد به او بگو: اگر در آنچه مى گویى صادق هستى از خدا مى خواهم مرا ببخشد و اگر کاذب هستى از خدا مى خواهم تو را ببخشد. و هرگاه به تو وعده شروبدى بدهد تو وعده نصیحت و خیرخواهى به او بده. اما آن سه چیز که درمورد علم است این است که آنچه رانمى دانى از علما بپرس و بپرهیز از این که براى آزار و آزمودن از آن ها سؤال کنى، و از این که تنها به رأى خود چیزى را عمل کنى بپرهیز و راه احتیاط را در پیش گیر.
در حکمت 206 امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «نخستین سودى که شخص حلیم از حلم خود مى برد این است که مردم در برابر شخص جاهل از او حمایت مى کنند.» در حدیث دیگرى مى فرمایند: «بردبارى و تحمل را، یاورى بهتر از مردان شجاع یافتم.» نیز می فرمایند: «حلم و بردبارى آتش غضب را خاموش مى کند اما تندى و پرخاشگری بر آتش آن مى افزاید.» نیز فرمودند: «هنگامى که در برابر شخص سفیه و نادان بردبارى نشان دهى غمگین مى شود. حال که چنین است، با حلم خود بر غم و اندوه او بیفزا.»