رمز حیات

حکمت ۴۳۷ نهج البلاغه: برتری عدل بر جود و بخشش
(اجتماعى، اقتصادى)

وَ سُئِلَ (علیه السلام) أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْعَدْلُ أَوِ الْجُودُ ، فَقَالَ (علیه السلام): الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا وَ الْجُودُ یُخْرِجُهَا مِنْ جِهَتِهَا وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا.

از آن حضرت پرسیدند که کدام یک از این دو برترند: عدالت یا بخشندگى؟ (و درود خدا بر او،) فرمود: عدالت، هر چیز را به جاى خود مى نهد و بخشندگى آن را از جاى خود بیرون مى نهد. عدل، برای همه است ولی بخشندگى، تنها کسى را در بر مى گیرد که بخشش نصیب او شده. پس، عدالت از بخشندگى شریفتر و برتر است.

شرح حکمت:
قرآن محید مى فرماید: «خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان مى دهد، و از فحشا و منکر و ستم نهى مى کند; خداوند به شما اندرز مى دهد، شاید متذکّر شوید! (۹۰ نحل)» در این آیه خداوند نخست به اصل عدالت به عنوان یک اصل فراگیر اشاره مى کند و مسأله احسان را در درجه بعد قرار مى دهد، و از تعبیر به (إِیتَاءِ ذِى الْقُرْبَى) فراگیر نبودن آن روشن مى شود.
این نکته نیز قابل توجه است که ممکن است جود و احسان در موارد خاص از عدالت برتر باشد همان گونه که قرآن درمورد قصاص در آیه ۱۷۸ سوره بقره عفو و احسان را برتر از اجراى عدالت به وسیله قصاص شمرده است و در مورد بعضى از اختلافات خانوادگى و مهریه مى فرماید: «و گذشت کردن شما به تقوا نزدیکتر است (۲۷۸ بقره)» نیز مى فرماید: «و جزاى هر بدى، بدیى همانند آن است، پس هر که عفو و نیکوکارى پیشه کند، پاداش او بر خداوند است، که ستمکاران را دوست ندارد. (۴۰ شوری)»
در این آیات عفو و احسان، برتر از عدالت شمرده شده ولى این ها در محدوده هاى خاصى صورت مى گیرد در حالى که عدالت محدوده اى ندارد و تمام امور فردى و اجتماعى جامعه انسانى را دربر مى گیرد.
امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: «عدل شیرین تر از عسل، نرم تر از کره و خوشبوتر از مشک است.»