رمز حیات

حکمت 460 نهج البلاغه: حلم و درنگ، نتیجه بلند نظری
(اخلاقى، اجتماعى)

وَ قَالَ (علیه السلام): الْحِلْمُ وَ الْأَنَاةُ تَوْأَمَانِ یُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّةِ.
و درود خدا بر او، فرمود: بردبارى و درنگ (ترک شتاب)، فرزندان دوقلویى هستند که از همّت بلند متولد مى شوند.

شرح حکمت:
«حلم» همان بردبارى در مقابل سفیهان و افراد بى منطق و همچنین در برابر متخلفان و گنهکارانى که گناه سنگینى ندارند و ترک مجازات آن ها مى باشد. «اناة» به معناى شتاب نکردن در انجام کارها پیش از دقت کافى در اطراف و جوانب آن و به تعبیر دیگر صبر و حوصله تا روشن شدن تمام جوانب کار و همچنین شتاب نکردن در مجازات بدکاران. البته این دو، قرابت و نزدیکى با هم دارند اما علو همت به معناى شخصیت والا و برجسته، و بلندنظرى و سعه صدر است. همان گونه که قرآن درباره صفات مؤمنان فرموده است: «و هرگاه مردم جاهل به آنها خطاب (و عتابی) کنند با سلامت نفس (و زبان خوش) جواب دهند. (63 فرقان)» قرآن مجید درباره حضرت سلیمان(علیه السلام) مى گوید: هنگامى که سلیمان پیام هدهد را درباره مردم سرزمین سبا شنید، گفت: «ما تحقیق مى کنیم ببینیم راست گفتى یا از دروغ گویان هستى؟ (27 نمل)» سپس نامه اى براى آن ها فرستاد و با آن ها اتمام حجت کرد و این نشان مى دهد که او در کارها هرگز شتاب نمى کرد. و درباره خبرى که ولید بن مغیره از طائفه ای آورد که آن ها اسلام را رها کرده و مرتد شده و به مقابله با فرستادگان پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) برخاسته اند قرآن مى فرماید: «اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهى، از روى نادانى آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید! (6 حجرات)»
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) مى فرمایند: «ترک شتاب از سوى خداست و عجله از شیطان است.»
البته این دستور مربوط به مواردى است که مسائل روشن نیست و نیاز به تأمل و دقت و تدبیر دارد.
امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: «هنگامى که کسى از شما تصمیم بر کار خیر یا کمک به خویشاوند (یا غیر خویشاوند) گرفت باید عجله کند و آن را انجام دهد زیرا از طرف راست و چپ او دو شیطان حاضر مى شوند و او را وسوسه مى کنند.» در حکمت 363 نیز آمده بود: «از نشانه های حماقت شتاب کردن در کار پیش از فراهم آمدن امکان آن؛ و درنگ کردن در آن پس از فرارسیدن فرصت آن است.»