رمز حیات

حدیث شماره ۹ باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

محمد بن ابى نصر گوید به امام رضا (علیه السلام) نامه اى نوشتم که قسمتى از آن این بود خداى عز و جل فرماید: «اگر خودتان نمی دانید از اهل ذکر بپرسید. (۴۳ نحل)» و نیز فرموده است «شایسته نیست، مؤ منان همگی (به سوی میدان جهاد) کوچ کنند، چرا از هر گروهی، طایفه‏ ای از آنان کوچ نمی‏کند (و طایفه‏ ای بماند) تا در دین (و معارف و احکام اسلام) آگاهی پیدا کنند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود آنها را انذار نمایند تا (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند و خودداری کنند. (۱۲۲ توبه)» بنابراین بر مردم پرسش واجب گشته و بر شما پاسخ واجب نیست؟ امام (علیه السلام) مرقوم فرمودند: «خداى تبارک و تعالى فرماید: «پس اگر تو را اجابت نکردند بدان که فقط هوسهاى خود را پیروى مى کنند و گمراه تر از کسی که از هوا نفسش پیروی کرده، کیست؟ (۵۰ قصص)»

شرح:
آیه شریفه وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً (۱۲۲ توبه) را علاوه بر مفسرین و محدثین، علماء اصول هم مورد بحث و تحقیق قرار داده و در باب حجیت خبر واحد به آن استدلال می کنند و به آیه نفر مشهور گشته است، این دانشمندان بزرگ در تفسیر آیه شریفه می گویند مورد نزول آیه در باره مسلمینى است که از محضر پیغمبر و امام صلوات اللَّه علیهم دورند و در شهر دیگر زندگى می کنند و چون تحصیل علم دین بر آنها لازم است و از طرفى هم ممکن نیست که همه مکلفین کوچ کنند و شهری را در اختیار کودکان غیر مکلف گذارند باید که از تمام مردم شهر، دسته‏اى کوچ کنند و خدمت امام برسند و معارف و احکام دین را یاد بگیرند و عذاب و عقابى که بر گناه مترتب مى‏شود از امامشان بشنوند، سپس به شهر خود مراجعت کرده و آنچه آموخته اند به همشهریان خود باز گویند و ایشان را از عواقب وخیم معاصى بیم دهند، شاید آنها بپذیرند.
بنابراین تحصیل علم بر همه واجب است، براى یک دسته با رفتن به خدمت امام و شنیدن از آن حضرت و براى دیگران با شنیدن از آن دسته هنگامى که برمی گردند، پس اصل تحصیل علم بر همه واجب است به وجوب عینى و مسافرت براى تحصیل علم بر چند نفرى به وجوب کفائى واجب است.
و البته از این آیه استفاده مى‏شود که پرسیدن مردم از امام لازم است، چنان که از آیه فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ (۴۳ نحل) استفاده مى‏شود، پس مقصود محمد بن ابى نصر این است که طبق این دو آیه بر مردم لازم است که از شما بپرسند و شما می فرمائید که جواب دادن بر ما لازم نیست، این چگونه درست مى‏آید؟!! حضرت در پاسخ به آیه شریفه ۵۰ سوره قصص استشهاد می فرماید یعنى همچنان که پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به مردم پاسخ می داد ولى هوا پرستان نمی پذیرفتند و خداى تعالى آن آیه را نازل فرمود. تا اشاره داشته باشد به اینکه پاسخ دادن به هوا پرستان لازم نیست، ما امامان هم که جانشین پیغمبر هستیم، همان روش را داریم، پس یکى از جهات پاسخ ندادن ما این است که سئوال‏کننده قصد فهمیدن ندارد، بلکه هوا پرست و متمرد است.

حدیث شماره 8 باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

امام رضا از امام سجاد (علیهما السلام) نقل می فرمایند: «بر امامان چیزى واجب است که بر شیعیانشان واجب نیست و بر شیعیان ما چیزى واجب است که بر ما نیست. خداى عزوجل ایشان را امر فرموده که از ما بپرسند آنجا که می فرماید: «اگر خودتان نمی دانید از اهل ذکر بپرسید. (۴۳ نحل)» به ایشان فرمان داده که از ما بپرسند ولى پاسخ بر ما واجب نیست،اگر صلاح بدانیم پاسخ مى‌دهیم و اگر صلاح ندانیم سخنى نمى‌گوئیم.

حدیث شماره 7  باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

محمد بن مسلم به امام باقر (علیه السلام) عرض کرد کسانى نزد ما هستند که گمان مى‌کنند مقصود از سخن خداى عزوجل «اگر خودتان نمی دانید از اهل ذکر بپرسید. (۴۳ نحل)» یهود و نصارى هستند فرمودند: «در این‌صورت شما را به دین خود دعوت کنند.» راوی گوید حضرت در حالی که با دستش به سینه اش اشاره می کرد، فرمودند: «ما هستیم اهل ذکر و ما هستیم سؤال‏ شوندگان.»

حدیث شماره ۶ باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

ابوبکر حضرمى گوید خدمت امام باقر (علیه السلام) شرفیاب بودم که ورد برادر کمیت (که از شعراء معروف عرب و مداح اهل بیت است) وارد شد و عرض کرد قربانت گردم،هفتاد مسئله آماده کرده بودم که از شما بپرسم و اکنون یکى هم بیاد ندارم.
 حضرت فرمودند: «اى ورد یکى را هم بخاطر ندارى؟!!» عرض کرد چرا یکى از آنها به خاطرم آمد فرمودند: «آن چیست؟» عرض کرد، سخن خداى تبارک و تعالى «اگر خودتان نمی دانید از اهل ذکر بپرسید. (۴۳ نحل)» ایشان‏ کیانند؟ فرمودند: «ما هستیم» عرض کرد بر ماست که از شما بپرسیم؟ فرمودند: «آرى»، عرض کردم بر شماست که به ما پاسخ گوئید؟ فرمودند: «اختیار پاسخ با ماست.»

حدیث شماره ۵ باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

امام صادق علیه السلام درباره آیه «و آن، ذکری برای تو و قوم تو است و به زودی سؤال می شوید (۴۴ زخرف)» فرمودند: «همانا ذکر، قرآن است و ما قوم اوییم و ماییم سؤال شوندگان.»

حدیث شماره ۴ باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

امام صادق علیه السلام درباره آیه «و به راستى که (قرآن) براى تو و براى قوم تو (مایه) تذکرى است و به زودى (در مورد آن) پرسیده خواهید شد. (۴۴ زخرف)» فرمودند: «رسول خدا (صلّى الله علیه و آله و سلم) ذکر است و اهل بیتش (علیهم السلام) پرسش شوندگان و ایشان اهل ذکرند.»

حدیث شماره ۳ باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

وشاء گوید به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کردم قربانت گردم «اگر خودتان نمی دانید از اهل ذکر بپرسید. (۴۳ نحل)» یعنى چه؟ فرمودند: «مائیم اهل ذکر و مائیم پرسش ‏شوندگان» عرض کردم شما پرسش ‏شونده و ما پرسش ‏کننده‏ ایم؟ فرمودند: «آرى» عرض کردم، بر ما واجب است که از شما سؤال کنیم؟ فرمودند: «آرى» عرض کردم واجب است بر شما که ما را جواب فرمایید؟ فرمودند: «نه، اختیار با ماست، اگر خواستیم پاسخ دهیم و اگر نخواستیم پاسخ ندهیم، مگر نمی شنوى سخن خداى تبارک و تعالى را «این عطای بی حساب ماست، (به هر کس خواهی) بی حساب ببخش و (از هر کس خواهی) دریغ کن. (۳۹ ص)»

شرح:
آیه اخیر در باره حضرت سلیمان و راجع به اموال دنیاست که خداى تعالى او را سلطان و صاحب اختیار وسیعى نمود و طبق این آیه به او اختیار داده که آن اموال را به هر که خواهد بدهد و به هر که خواهد ندهد امام علیه السلام این آیه را در موضوع علم و اختیار پاسخ دادن و ندادن، استشهاد فرموده است و شاید اختیار حضرت سلیمان هم شامل بذل مال و علم هر دو بوده است، و معلوم است که پاسخ دهنده را لازم است که در مقام پاسخ، ملاحظه فهم و استعداد سئوال‏کننده و هدف و منظور او را از سؤال و سایر شرایط و اوضاع زمان و مکان را بنماید.
کسى که مطلبى را پرسد و استعداد فهم پاسخ آن را ندارد، جواب دادنش لازم نیست و همچنین کسى که در حضور جمعى که باید از آنها تقیه نمود سؤال کند، یا کسى که از مطلب بیهوده و غیر لازمى سؤال کند، نباید به او جواب داد، بلکه باید او را به پرسش از مطلب مهم و لازم متوجه ساخت، چنان که در قرآن کریم این گونه موارد پیش آمده است، مانند آیه شریفه: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی‏ وَ ما أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا «در باره روح از تو میپرسند، بگو: روح از امر پروردگار من است و به شما جز اندکى از دانش نداده اند. (۸۵ اسراء)» یعنى فهم حقیقت این سؤال از استعداد و وظیفه شما خارج است و باز مانند آیه شریفه مربوط به تعدد اصحاب کهف که با اجمال و به صورت تردید بیان شده است و نیز مانند آیاتى که راجع به سؤال جناب موسى از حضرت خضر است و نهى کردن شدید حضرت خضر از سؤال و مانند احادیث باب خیر و شر که در کتاب توحید گذشت.
پس وظیفه امام علیه السلام هم هنگامى که سؤالى از او مى‏شود، این است که اطراف و جوانب سؤال را ملاحظه کند و سؤالى را که وظیفه دارد و صلاح میداند، جواب گوید و نسبت به آنچه صلاح نمی داند، سکوت کند یا سر بسته جواب دهد.

حدیث شماره 2 باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

ابن کثیر گوید از امام صادق (علیه السلام) آیه «اگر خودتان نمی دانید از اهل ذکر بپرسید. (43 نحل)» را پرسیدم، فرمودند: «مقصود از ذکر محمد (صلّى اللَّه علیه و آله و سلم) است و ما هستیم اهل او که پرسیده می شویم.» به حضرت عرض کردم؛ خداى تعالى فرماید: «و به راستى که (قرآن) براى تو و براى قوم تو (مایه) تذکرى است و به زودى (در مورد آن) پرسیده خواهید شد. (۴۴ زخرف)» فرمودند: «تنها ما را قصد کرده، مائیم اهل ذکر و مائیم پرسش‏ شوندگان.»

حدیث شماره 1 باب اهل ذکری که خدا مردم را به پرسش از ایشان امر فرموده، ائمه علیهم السلام هستند کتاب حجت اصول کافی

امام باقر (علیه السلام) درباره سخن خداى عزوجل «اگر خودتان نمی دانید از اهل ذکر بپرسید. (43 نحل)» از قول پیامبر (صلّى اللَّه علیه و آله وسلم) می فرمایند: «مقصود از ذکر من هستم و امامان اهل ذکر باشند.» و درباره سخن خداى عز و جل «و به راستى که (قرآن) براى تو و براى قوم تو (مایه) تذکرى است و به زودى (در مورد آن) پرسیده خواهید شد. (44 زخرف)» خود امام فرمودند: «ما قوم او هستیم و ماییم که مورد سوال قرار می گیریم.»

شرح:

مرحوم طبرسى در مجمع البیان اهل ذکر را سه گونه تفسیر کرده است: 1- دانشمندان به اخبار امت هاى گذشته، مؤمن باشند یا کافر 2- اهل کتاب (یهود و نصارى) و مقصود از آیه این است که: اى مشرکین مکه اگر شما نبوت این پیغمبر را قبول نمی کنید، از اهل تورات و انجیل بپرسید، زیرا مشرکین اخبارى را که یهود و نصارى از کتابهاى خود نقل می کردند؛ تصدیق می نمودند. 3- أهل قرآن و ائمه هدى علیهم السلام

اما راجع به آیه دوم (44 زخرف) مرحوم طبرسى گوید: یعنى قرآنى که به تو وحى شده، مایه شرف تو و دودمان قریش است و مقصود از بازخواست شدن، بازخواست از شکر این نعمت شرف است و بعضى گفته اند: مقصود بازخواست از مردم است نسبت به احترام قرآن و اداء حق آن که بر مردم لازم می باشد و مرحوم مجلسى «ره» گوید: معنى این است که اى پیغمبر تو و قوم تو تا آخر الزمان، از معنى آیات قرآن پرسش می شوید، یعنى مردم از شما تفسیر قرآن را می پرسند و خود قرآن مذکر (بیاد آوردنده) شماست و این معنى با خطابى که خدا در کلمه «تسألون» می فرماید، مناسب‏تر است- پایان کلام مجلسى ره.

ما در سابق بیان کردیم که از معجزات قرآن این است که: آیات آن به قالبى ریخته شده که تحمل معانى متعددى را دارد و بسا باشد که هر کسى به مقدار فهم و استعداد خویش، معنائى از آن می فهمد و غالبا آن معانى مختلف، با هم منافاتى هم ندارند و همین است معنى ظهر و بطن قرآن.