رمز حیات

حدیث شماره 1 باب (اختلاف حجت خدا بر بندگانش) کتاب توحید اصول کافی

امام صادق (علیه السلام) فرمود: «شش چیز است که بندگان را در آن کارى نیست: معرفت و نادانى، خشنودى و خشم، خواب و بیدارى.»

شرح:

مضمون این خبر بر عنوان باب انطباق ندارد و در بعضى از نسخ کافى فقط کمله «باب» است و شاید صواب همان باشد، زیرا این روایت جز در موضوع معرفت یا عنوان باب سابق هم انطباق ندارد. و حاصل روایت این است که این سه موضوع متقابل در وجود انسان بده هست خود او نیست بلکه در دست خداست: 1. معرفت و نادانى که مربوط به روح و عقل انسان است. 2. خشنودى و خشم که به احساسات و صفات اخلاقى او تعلق دارد. 3. خواب و بیدارى که به جسم و تنش عارض مى شود. مرحوم فیض گوید: «ذکر عدد شش در این روایت براى حصر نیست زیرا چیزهاى دیگرى هم که در اختیار انسان نیست و به دست خداست مى باشد مانند مرض و صحت و گریه و خنده و غیره و داخل کردن آنها را در آنچه در حدیث ذکر شده خالى از تکلف نیست.» ولى اگر چنانچه ما گفتیم و آن را از ترجمه و شرح چاپ اسلامیه اخذ کردیم، آن شش چیز که از اصول کیفیات و حالاتند به عنوان مثال براى سه جنبه روح و احساس و تن انسان ذکر باشد، داخل بودن تمام حالات و عوارض در آن بى تکلف است. و اختصاص آنها بذکر براى این است که انسان گمان مى کند این چیزها در اختیار اوست و گویا منظور حدیث این است که در وجود خود انسان که از همه چیز به او نزدیکتر است حالات و عوارضى وجود دارد که در تصرف و اختیار او نیست و تحت اراده و اختیار مدبر و خالق اوست، بشر باید در این گونه امور بیندیشد و به صانع حکیم و قادر خود پى ببرد. ولى فکر کردن از او و الهام معرفت از خداست.