رمز حیات

حدیث شماره 6 باب جواز تعبیر از خدا به شیء کتاب توحید اصول کافی

قسمت دوم

سوال کننده به حضرت عرض کرد: هر چیز که در ذهن گذرد مخلوق است. حضرت فرمود: «اگر چنین باشد که تو گوئى، خداشناسى از ما ساقط است. زیرا ما جز به شناختن آنچه در ذهن گذرد مکلف نیستم، بلکه ما مى گوئیم هرچیزی که به حواس درآید و درک شود و حواّس آن را محدود و تصوّر کند، مخلوق است (خالق اشیاء باید از او دو جهت ناپسندیده برکنار باشد، یکى از آن دو جهت نفى است) زیرا که نفى نبودن است و جهت دوم تشبیه است زیرا که تشبیه (مانند چیزى بودن) صفت مخلوق است که اجزایش بهم پیوستگى و هماهنگى آشکارى دارد، بنابراین چاره اى نیست جز اثبات صانع (و اعتراف به آن) به دلیل بودن آفریدگان و ناگزیری آنها از اعتراف به اینکه آنها ساخته شده اند و سازنده، جز آنها است و مانند آنها نیست؛ زیرا هر چیز که مانند آنها باشد با آنها شباهت دارد در ظاهر پیوستگى و هماهنگى پیکر و در بودن پس از نبودن و انتقال از کودکى به بزرگى و از سیاهى به سفیدى و از نیرومندى به ناتوانى و حالت های موجود و معلوم دیگری که به توضیح آنها نیازی نیست؛ چرا که روشن و موجودند.»

سائل گفت چون وجود خدا را ثابت کردى پس او را محدود ساختى (و قبلا فرمودى که خدا محدود نشود) امام فرمود: «محدودش نکردم؛ بلکه اثباتش کردم زیرا بین نفى و اثبات جایی نیست» (یعنى نتیجه استدلالات من همین قدر است که صانعى موجود است در مقابل آنها که گویند موجود نیست و استدلال من از هیچ راه دلالت بر محدود ساختن او ندارد)

سوال کننده گفت: خدا را انیت و مائیت باشد؟ امام فرمودند: «آرى، جز با انیت و مائیت چیزى ثابت نشود.» (انیت و مائیت را باید با الفاظى مانند خودى و ذاتیت معنى کرد و اصطلاح فلسفى آنرا در شرح بیان مى کنیم.)